Jan Mekelenkamp wint Ab Harrewijn Prijs 2008

Jan Mekelenkamp

Jan Mekelenkamp uit Hengelo heeft de Ab Harrewijn Prijs 2008 gewonnen voor zijn actie ‘Even Bijtanken’, dat korte uitjes organiseert voor mensen die dat anders niet betalen kunnen. De uitreiking vond plaats op 13 mei om 17.30 uur in rk spiritueel centrum De Boskant in Den Haag, aan de Fluwelen Burgwal 45.

Passage uit het juryrapport: “Jan Mekelenkamp organiseert voor uitkeringsgerechtigden uit de regio Twente een geheel verzorgd weekend. Het is een project dat opvalt. Het raakt aan een grote behoefte in een tijd dat Jan en alleman voor zijn vakantie de hele wereld af lijkt te kunnen reizen en de luxe niet op kan. Maar schijn bedriegt: voor veel mensen zonder betaalde baan is ook een vakantie in eigen land vaak een brug te ver. Terwijl het voor ieder mens goed is er eens uit te zijn.”

Het juryrapport
Foto’s van de uitreiking
Informatie van de genomineerden

Het juryrapport

In 2008 reiken we voor de zesde keer de Ab Harrewijn Prijs uit. Ook dit jaar hebben we als jury een flink aantal initiatieven voorgedragen gekregen uit het gehele land. De veelheid en de breedheid van initiatieven maakt ons werk gelukkig flink lastig. Er zijn veel noden in onze samenleving en de initiatieven die we voorgedragen krijgen zijn actief bezig om er iets tegen of aan te doen.

Media lijken dezer dagen niet veel belangstelling te hebben voor de onderkant van de samenleving, behalve wanneer er ergens een vinger op een zere plek te leggen valt. Enerzijds is dat niet erg. Veel initiatiefnemers doen hun werk graag in stilte. We hebben het als jury van de Ab Harrewijn Prijs wel eens meegemaakt dat iemand liever niet genomineerd werd, omdat alle publiciteit maar zou afleiden van het werk. Toch vinden we dat dit soort initiatieven af en toe aandacht verdienen. Niet alleen omdat persoonlijke waardering op zijn plaats is, maar ook om de buitenwereld te tonen hoeveel mensen in deze maatschappij aan de onderkant leven en hoeveel anderen zich hun lot aantrekken.

We weten dat Ab Harrewijn de genomineerden van dit jaar zou kunnen waarderen. Ondersteuning van uitkeringsgerechtigden, juridische bijstand aan dakloze, thuisloze en kansarme mensen, boeken voor mensen in schuilplaatshuizen, een actiegroep in volkshuisvesting, verzekeringen en belastingen, en hulp aan vluchtelingen. Het zijn allemaal initiatieven waar je Ab Harrewijn persoonlijk bij zou kunnen verwachten.

Bij de keuze voor een winnaar heeft de jury zich zoals altijd laten leiden door haar vermoedens wat de afwegingen van Ab geweest zouden kunnen zijn. Hij zou kijken naar de bevlogenheid van de initiatiefnemers. Hij zou de rol die mensen zelf spelen belangrijk vinden. Hij zou de politieke vragen stellen en de mensen pushen om de publiciteit te zoeken. Creativiteit speelt daarbij een belangrijke rol, maar ook het verbinden van mensen.

Al deze afwegingen makend heeft de jury besloten dat de Ab Harrewijn Prijs 2008 gaat naar een initiatief dat zich het lot aantrekt van mensen die om allerlei redenen buiten de boot van werkende samenleving gevallen zijn, een initiatief dat soelaas geeft in barre tijden.

De Ab Harrewijn Prijs 2008 gaat naar Jan Mekelenkamp met zijn initiatief van een Weekend Even bijtanken.

Jan Mekelenkamp organiseert voor uitkeringsgerechtigden uit de regio Twente een geheel verzorgd weekend. Het is een project dat opvalt. Het raakt aan een grote behoefte in een tijd dat Jan en alleman voor zijn vakantie de hele wereld af lijkt te kunnen reizen en de luxe niet op kan. Maar schijn bedriegt: voor veel mensen zonder betaalde baan is ook een vakantie in eigen land vaak een brug te ver. Terwijl het voor ieder mens goed is er eens uit te zijn.

Het is gezien de wachtlijst populair. De jury waardeert dat mensen even uit de zorgen zijn, elkaar kunnen ontmoeten, even kunnen bijtanken. De jury vindt de combinatie van ontspanning, vorming en aandacht voor interreligieuze aspecten belangrijk. Het project getuigt ervan alle aspecten van het menselijk leven aan te pakken. De politieke signalering naar mensen die in staat zijn de positie van arme mensen te verbeteren zou met hulp van de verhalen van de mensen uit het weekend nog beter ontwikkeld kunnen worden.

Foto’s van de uitreiking

Zo’n 100 mensen waren aanwezig in De Boskant

Tessel Pauli, de winnares van vorig jaar, vertelt wat zij sindsdien gedaan heeft

De latere winnaar Jan Mekelenkamp geïnterviewd door Christian Jongeneel

De overigen genomineerden: Trudie Smit, Amina Marix Evans, Johan Bakker en Rutger Kips

Femke Halsema verzorgt een lezing

De vader en moeder van Ab Harrewijn

Optreden Chorale central de l’Eglise Evangélique de La Haye

Jurylid Hub Crijns maakt de winnaar bekend

Informatie van de genomineerden

Vereniging PEL

Het PEL is een vereniging die begon als actiegroep. De aanleidingen voor de oprichting waren, dat de toenmalige regering een stuurgroep verplicht had gesteld voor de gemeenten om iets te doen aan het bouwen voor kleine huishoudens, maar dat aanvankelijk alleen ambtenaren daarin zitting hadden. Niet-gehuwden hadden pas in 1976 ook officieel recht op een woning, daarvoor niet… Tweede aanleiding was de kraak van de leegstaande monumentale Prins Frederikkazerne in februari 1978 op “nationale kraakdag”. Het PEL heeft daarna een verbouwplan gemaakt voor dit gebouw t.b.v. kleine huishoudens en na het nodige lobbywerk is het gebouw in 1982 inderdaad verbouwd en opgeleverd voor kleine huishoudens.

Later zijn we er met behulp van intensieve betrokkenheid in geslaagd om een kraakpand (pand Casparii) te legaliseren door een verbouwplan te maken samen met de bewoners wat uiteindelijk ook is uitgevoerd.

Wij richten ons met name op twee belangrijke materiële zaken: huisvesting en inkomen, omdat het PEL geen welzijnsinstelling is. Wij vinden echter dat zonder materiële basis er geen sprake kan zijn van ook maar het begin van welzijn en welbevinden van mensen, of zoals een majoor van het Leger des Heils op een avond van ons over Wonen en Armoede met zoveel woorden zei: “Als men dakloos raakt, is het al binnen veertien dagen heel moeilijk om weer onder dak te komen. Het kost ons gemiddeld drie jaar om iemands leven weer wat op de rails te krijgen en iemand te herhuisvesten.”

Het PEL heeft een Klachtenspreekuur om twee redenen. Individuele problemen op het gebied van huisvesting (huurders, woningzoekenden) of uitkering (bijstand, re-integratie, bejegeningsproblemen enz.) kunnen hiermee worden opgepakt en soms worden verholpen al dan niet via een bezwaarschrift of huurcommissie. Ook geeft het ons een beeld inzake meer structurele problemen uit de praktijk, die wij politiek kunnen aankaarten, bijvoorbeeld via de Clientenraad Werk en Inkomen van de gemeente Leeuwarden, waaraan het PEL ook deelneemt.

Onze motivatie is gebaseerd op de mening dat wie verandering wil, daaraan continu moet werken en steeds moet reageren op actuele ontwikkelingen en zelf ook alternatieven moet aandragen. Zit alles soms tegen, dan rest nog het “vrolijk cynisme” waarbij er het besef heerst dat het enerzijds maar “spel” is en anderzijds een “spel” met een serieuze ondertoon.

Het PEL berust op echt vrijwilligerswerk, niet op verplicht “werken met behoud van uitkering”. Vrijwilligerswerk geeft veel vrijheid tot improvisatie en creativiteit: het bestuur en onze vrijwilligster doen alles zelf: we kennen geen “bestuur op afstand”.

Ook bestaat “het project” deels uit “gewoon kantoorwerk”: stukken lezen, reacties schrijven waar nodig, archief bijhouden ed. Het archief is ons lange termijn geheugen: noodzakelijk omdat ontwikkelingen op het gebied van uitkeringen en volkshuisvesting zich vaak over jaren uitstrekken.

[Meer]

Borderline Books

In 2001 ontdekten wij dat er elke week honderdduizenden boeken in de versnipperaar gaan. Tegelijkertijd zijn er heel veel mensen die weinig toegang hebben tot boeken. Wij denken dan in de eerste plaats aan vluchtelingen, daklozen, vrouwen en kinderen in Blijf-van-m’n-Lijf huizen en mensen die net uit de gevangenis zijn gekomen. Maar uiteraard zijn er ook anderen die boeken nodig hebben.

Wij vragen aan uitgevers, boekhandels en bibliotheken om hun overtollige boeken aan ons te schenken. De boeken worden dan gesorteerd en gestempeld en klaargemaakt om gratis te worden weggegeven. Wij beschikken inmiddels over een groot assortiment boeken in verschillende talen die bij ons gratis zijn op te halen.

Bovendien willen wij zorgdragen voor een boekenkast in elke nachtopvang en elk dagverblijf. Organisaties die zulke centra runnen roepen wij op om een aanvraag bij ons te doen. Ook al dan niet mobiele ‘soepkeukens’ willen wij in staat stellen om boeken als ‘voedsel voor de geest’ te kunnen aanbieden. Hier denken wij ook om samenwerking met plaatselijke Voedselbanken.

Wij proberen om boeken in veel verschillende talen binnen te halen om mensen de kans te geven lekker te ontspannen met een boek in hun eigen taal. Wij hebben boeken verschaft aan hulporganisaties voor vluchtelingen, vrouwen die door vrouwenhandel in Nederland terecht zijn gekomen en voormalige gevangenen, alsmede aan particulieren en vrijwilligers die actief bijdragen aan het welzijn van gemarginaliseerden. Tassen met boeken werden gegeven aan krantenverkopers op straat en nu en dan gaat er een ‘zorgpakket’ naar een gezin dat met uitzetting bedreigd wordt.

[Meer]

Juridisch Lekenspreekuur

Het Juridisch Lekenspreekuur voor Dak- en thuislozen (JLD) Nijmegen is in 2006 opgericht door Rutger Kips. Het houdt zich bezig met het verlenen van gratis juridische bijstand aan dak- of thuisloze, of kansarme mensen op pro-actieve basis. Dat houdt in dat de consulent regelmatig aanwezig is op een aantal plekken waar mensen uit de doelgroep zich verzamelen, zodat als er verhalen loskomen de hulpverlening kan worden aangeboden. Ook houden verschillende vrijwilligers en medewerkers van andere organisaties (zoals Straatmensen voor straatmensen of het Straatpastoraat) een vinger aan de pols, waardoor mensen tijdig kunnen worden aangemeld.

Het JLD helpt de mensen bij het uitzoeken van de precieze regelgeving op het gebied waar ze een probleem hebben, brengt de mensen indien nodig in contact met een advocaat, helpt met het schrijven van brieven en voert waar nodig het woord namens mensen in lopende procedures.

Ook tracht het JLD inzicht op een collectief niveau te verschaffen, over regelgeving die hele groepen uit de doelgroep betreft. Dit ten bate van zowel hulpverleners als mensen uit de doelgroep.

Leidend uitgangspunt in de dienstverlening is het belang van de cliënt. Dat lijkt een vanzelfsprekendheid, maar het behoort continu prominent in de aandacht van hulpverleners te staan. In deze rechtsstaat heeft iedere mens recht op behoorlijke rechtsbijstand, ongeacht welke gedragingen iemand van verdacht wordt of schuldig aan is. Ondanks de mogelijkheden die al geboden worden, blijkt het dat onder de doelgroep dergelijke rechtsbijstand structureel achterblijft bij de behoefte er aan.

Een ander belangrijk uitgangspunt is de zelfwerkzaamheid. Zoveel mogelijk werk word door de cliënt zelf gedaan, indien nodig onder begeleiding. Dit zorgt ervoor dat de cliënt leert voor zichzelf op te komen op een effectieve en maatschappelijk aanvaardbare wijze, althans dat hij/zij meemaakt hoe dat in z’n werk kan gaan. De consulent van het JLD zal in het algemeen samen met de cliënt de regels uitzoeken, zodat de cliënt daar het meeste van kan opsteken.

Op dit moment is er één vrijwillige consulent (de oprichter), die op diverse manieren wordt bijgestaan door verschillende mensen en organisaties. Vrijwilligers en medewerkers van straatpastoraat ‘Het Kruispunt’, Stg. Straatmensen voor straatmensen, het Juridisch Loket, dagopvang het Kasteel en enkele horecagelegenheden in Nijmegen verwijzen mensen naar het JLD door.

Met het Juridisch Loket, en met drie advocatenkantoren in Nijmegen wordt samengewerkt opdat altijd de juiste informatie tijdig beschikbaar is; de consulent wordt door hen altijd in de gelegenheid gesteld om vragen te stellen en om cliënten door te verwijzen. Óók in situaties waarbij geen financiële vergoeding mogelijk is.

[Meer]

Even Bijtanken

Even Bijtanken is een project, waarin mensen die het financieel moeilijk hebben, de mogelijkheid geboden wordt een paar dagen niet aan geld en andere sores te hoeven denken. Voor deze mensen wordt een geheel gratis verzorgd weekend georganiseerd, waarbij het vooral gaat voor mensen met thuis wonende kinderen, die van een uitkering moeten zien rond te komen en die in feite niet met vakantie kunnen gaan. Sponsoren en sympathisanten dragen bij in de kosten (circa 15000 euro) van dit jaarlijks terugkerende project.

Vanaf 1992 werd het weekend voor de veertiende keer georganiseerd. De projectgroep bestaat uit zes personen en valt onder de verantwoordelijkheid van de Stichting Arbeidspastoraat Twente. De laatste jaren wordt gebruik gemaakt van het Klooster Frenswegen te Nordhorn, net over de grens in Duitsland. Het vervoer gaat via een dubbeldekker vanuit station Hengelo.

In 2007 konden hier 90 personen gastvrij worden ontvangen, waarvan 12 mannen, 32 vrouwen en 46 kinderen. Het aantal deelnemende allochtonen, het afgelopen jaar meer dan zestig procent neemt de laatste jaren hand over hand toe. Omdat het een weekend is, waar voor de deelnemers geen kosten aan verbonden zijn, is het telkens weer een gevecht om de financiën rond te krijgen.

De deelnemers worden voorgedragen door maatschappelijk werk, pastores et cetera uit de regio. Het aantal voordrachten neemt de laatste jaren toe, vorig jaar 200. Hierdoor is een wachtlijst ontstaan. Er is een draaiboek voor het gehele weekend. Hierin staat het gehele programma. Vanaf het tijdstip van samenkomen op vrijdag tot en met het moment van vertrek op zondagmiddag.

De avondprogramma’s zijn een Bingo avond met voor iedereen een prijs met aansluitend disco voor de jongeren en een spelletjesavond en optreden van een muziekgroep. De dagprogramma’s bestaan uit een dag naar een attractiepark op zaterdag en op zondagmorgen een kerkdienst met daarna een puzzelwandeltocht in de prachtige omgeving met extra activiteiten voor de kinderen. Het weekend wordt afgesloten met een warm en koud buffet waarna de dubbeldeksbus weer naar Hengelo vertrekt.

Er zijn deelnemers die na zo’n weekend contact met elkaar zijn blijven houden. “Wat je in zo’n weekend als organisatie meemaakt, motiveert om er mee door te blijven gaan.”

[Meer] (pdf, pagina 40)

Trudie Smit, Vluchtelingenwerk

Trudie Smit: “Sinds 1998 verzorg ik, als vrijwilligster van Vluchtelingenwerk, de maatschappelijke begeleiding van vluchtelingen die in de gemeente komen wonen. Het is een project dat twee jaar duurt, waarna de actieve begeleiding beëindigd wordt. De kennismaking vindt plaats op het station Voorhout, waar de cliënten per trein aankomen. Mijn elfde gezin is zojuist binnen en een turbulente tijd met intensieve contacten breekt aan.”

“Mensen die járen binnen asielzoekerscentra woonden, met daar heersende regels en gebruiken, die afwachtten, moeten veranderen in burgers die verantwoordelijkheid dragen voor elke beslissing. Zij gaan een huis huren, contracten tekenen, inschrijven bij het Centrum voor Werk en Inkomen en in de Gemeentelijke Basisadministratie; ze hebben rechten en plichten. Kinderen verhuizen naar nieuwe scholen, middenin of soms tegen het einde van het schoolseizoen.

Cliënten die, afgezien van kleding en schoeisel, níets van zichzelf hebben, gaan een huis inrichten met een krediet van een paar duizend euro’s, afhankelijk van soort woning en gezinssamenstelling. Voor hen lijkt bijvoorbeeld 4.000 euro een astronomisch bedrag, maar het valt tegen. Vluchtelingenwerk beveelt kringloopwinkels aan, maar witgoed dient nieuw gekocht te worden.

Bij de Belasting worden kortingen en toeslagen die te verkrijgen zijn aangevraagd. De toekenning duurt een paar maanden en intussen moeten huur, energienota en verzekeringen betaald worden. Na aanvankelijke vreugde om ‘al dat geld’ heeft iemand wel eens voorgesteld om méér aan de gemeente te vragen, omdat die uitkering zo laag is.”

“De beheersing van de Nederlandse taal wordt getoetst en als niveau 2 nog niet bereikt is, gaan ze hiervoor naar school. Is niveau 2 behaald, dan volgt een kwalitatieve intake bij het CWI, een vragenlijst van vele bladzijden waarin de cliënt steeds moet uitleggen waarom hij/zij in dié of die richting kiest en voor dát werk. Het antwoord is meestal: ‘Ik wil geen uitkering, ik wil werken en geld verdienen’; geen gedetailleerde wensen.

Steeds ga ik mee om het overzicht te houden en te helpen onthouden wat afgesproken is. Voor agressieve reclame als ‘Gefeliciteerd, de hoofdprijs ligt voor u klaar’ waarschuw ik. Toch moet ik af en toe tussenbeide komen om zaken ongedaan te maken.

De dienstverlening strekt zich uit tot bezoek aan poliklinieken bij kleine ongevallen, nachtelijke vervoer naar het ziekenhuis voor een bevalling en bijstand bij een begrafenis naar moslimritueel van een doodgeboren kindje. Na twee jaar sluiten we de actieve begeleiding af; verwacht wordt dat het gezin dan wegwijs is in de Nederlandse samenleving.”